Podstawowe założenia pozwu zbiorowego

I. ARGUMENTACJA PRAWNA POWOŁANA W POZWIE GRUPOWYM WNIESIONYM W DNIU 10 CZERWCA 2014 ROKU

Prywatnoprawny charakter środków zgromadzonych na rachunkach w OFE

Środki zgromadzone na rachunkach OFE mają charakter prywatnoprawny i należą do członków OFE. Wynika to z mechanizmu gromadzenia składek ubezpieczeniowych i zarządzania nimi, który prezentuje się następująco:

1. ubezpieczony wpłaca składkę do ZUS;
2. OFE i ubezpieczony zawierają umowę powiernictwa;
3. ZUS przekazuje część środków wpłaconych przez ubezpieczonego do OFE;
4. OFE dokonuje zakupu obligacji za środki zgromadzone na rachunku ubezpieczonego;
5. OFE zarządza obligacjami w ramach stosunku powiernictwa na rzecz ubezpieczonego.

Obligacje zostają więc zakupione przez OFE dopiero po ich przeniesieniu z ZUS, w ramach realizacji stosunku powiernictwa łączącego OFE i ubezpieczonego. Środki, które są inwestowane w obligacje nie pochodzą więc ze składki mającej charakter publicznoprawny, ale ze środków ulokowanych na prywatnym rachunku prowadzonym przez OFE.

W konsekwencji, charakter środków zarządzanych przez OFE należy ustalić z uwzględnieniem cywilnoprawnego charakteru zarówno stosunku umownego jaki jest podstawą zarządzania obligacjami, jak i obu stron umowy. To treść tego stosunku prawnego (powiernictwo) i jego strony, tj. OFE i ubezpieczony, decydują o charakterze środków będących przedmiotem umowy.

Sprzeczność nowelizacji z Konstytucją

Prywatnoprawny charakter środków zgromadzonych przez OFE prowadzi do konkluzji, że proponowane rozwiązania są sprzeczne z Konstytucją zwłaszcza w takim zakresie, w jakim naruszają prawo własności ubezpieczonych.

Wywłaszczenie bez odszkodowania i nie na cel publiczny (art. 21 ust. 2 Konstytucji)

Pozbawienie ubezpieczonych prawa ekspektatywy zwrotu powierzonych OFE środków jest formą pozbawienia prawa własności. Ubezpieczeni mieli uzasadnione prawo oczekiwać, że w określonej perspektywie czasowej – po uzyskaniu uprawnień do świadczenia emerytalnego – otrzymają zwrot powierzonych OFE środków w formie świadczeń emerytalnych.

Prywatnoprawny charakter aktywów (tj. środków pieniężnych i praw wynikających z instrumentów finansowych, w tym obligacji Skarbu Państwa) w OFE powoduje, że przeniesienie środków na rachunek ZUS stanowi wywłaszczenie w rozumieniu Konstytucji.

Ubezpieczeni nie otrzymali z tytułu wywłaszczenia ekwiwalentu w postaci odszkodowania.

Wywłaszczenie nie zostało dokonane w interesie publicznym. Interes publiczny nie może być utożsamiany z fiskalnym interesem państwa. Tymczasem ustawodawca wyjaśnił, że celem nowelizacji jest "ograniczenie tempa przyrostu państwowego długu publicznego oraz zmniejszenie kosztów budżetowych funkcjonowania części kapitałowej systemu emerytalnego i potrzeb pożyczkowych Skarbu Państwa".

Konstytucyjna ochrona prawa własności (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji)

W wyniku nowelizacji doszło do nieuprawnionej ingerencji ustawodawcy w sytuację majątkową jednostki, w sferę jej prawa własności. Ubezpieczeni utracą po pierwsze prawo do oczekiwania zwrotu zgromadzonych na ich kontach w OFE składek w formie świadczenia emerytalnego oraz po drugie, szansę partycypacji w zyskach wynikających z inwestowania tych środków na rynku kapitałowym i wzrostu wartości nabytych instrumentów finansowych.

Naruszenie zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji)

Ograniczenia prawa nie mogą naruszać jego istoty. Zasada proporcjonalności dotyczy również wywłaszczenia.

Zmiana zasad wypłaty świadczeń emerytalnych nie jest konieczna dla realizacji celu publicznego. Działania w interesie publicznym nie można upatrywać w krótkoterminowym interesie budżetu (realizowanym kosztem długoterminowego interesu ubezpieczonych).

Rozwiązania wprowadzone nowelizacją nie są niezbędne do realizacji deklarowanego celu. Taki sam efekt jak deklarowany przez projektodawców można osiągnąć przykładowo przez ograniczenie na przyszłość możliwości lokowania przez OFE aktywów w obligacje Skarbu Państwa powyżej pewnego pułapu procentowego aktywów. Te działania zminimalizowałyby wpływ operacji na rynek kapitałowy, nie podważałyby wiarygodności Państwa ani standardów demokratycznego państwa prawnego. Państwa, które przestrzega zawartych z obywatelami umów społecznych.

Nieważność czynności prawnych umorzenia i przeniesienia na skutek sprzeczności ustawy nowelizującej z Konstytucją

Czynności prawne umorzenia aktywów i przeniesienia środków z OFE do FUS są sprzeczne z Konstytucją (wywłaszczenie bez odszkodowania i nie na cel publiczny; naruszenie zasady ochrony prawa własności; naruszenie zasady proporcjonalności).

W konsekwencji, czynności te będą bezwzględnie nieważne na podstawie art. 58 § 1 k.c.

II. WYROK TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO Z DNIA 4 LISTOPADA 2015 ROKU (K 1/14)

W wyroku z dnia 4 listopada 2015 r. Trybunał Konstytucyjny – rozpoznając połączone wnioski Prezydenta RP oraz Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące zmian funkcjonowania systemu emerytalnego w Polsce orzekł m.in., że:

1. środki pochodzące ze składek ubezpieczeniowych, w tym również te zgromadzone w OFE, są środkami publicznymi, a nie prywatnymi oszczędnościami ubezpieczonych, pochodzą one bowiem z przymusowej i powszechnej składki emerytalnej, która ma charakter daniny publicznej;
2. prawo do zabezpieczenia społecznego związanego z osiągnięciem wieku emerytalnego nie oznacza prawa do uzyskania świadczenia o określonej wysokości, ustalanego według jednego i niezmiennego modelu finansowania, ustawodawca dysponuje stosunkowo szeroką swobodą rozporządzania takimi środkami w celu zapewnienia ubezpieczonym realizacji prawa do emerytury;
3. umorzenie 51,5 proc. jednostek rozrachunkowych zapisanych na rachunkach członków OFE oraz przekazanie odpowiadających tym jednostkom aktywów do ZUS-u nie nosiło cech działania prawa wstecz. Przepisy stanowiące podstawę tej operacji modyfikowały bowiem warunki nabywania przez ubezpieczonych prawa do emerytury na przyszłość i dotyczyły stosunków prawnych zapoczątkowanych pod rządami poprzednich unormowań, ale trwających w czasie;
4. przeniesienie środków z OFE do ZUS nie wiązało się z obniżeniem ich wartości.

Wyrok TK ma zasadnicze znaczenie dla wniesionego pozwu grupowego ponieważ podstawa prawna roszczenia o ustalenie nieważności zakładała, że ustawa z dnia 6 grudnia 2013 roku o zmianie niektórych ustaw w związku z określeniem zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w otwartych funduszach emerytalnych („Ustawa zmieniająca”) jest sprzeczna z Konstytucją, a operacja umorzenia prywatnoprawnych środków w OFE stanowi wywłaszczenie.

Dodatkowo, zawarty w pozwie wniosek o zadanie Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego miał być podstawą rozstrzygnięcia w przedmiocie ważności czynności prawnej przeniesienia środków na rachunek ZUS.

III. ZMIANA PODSTAWY PRAWNEJ POZWU

W obliczu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, za zgodą większości członków grupy, w dniu 5 stycznia 2016 roku wnieśliśmy pismo przygotowawcze wraz ze:

1. zmianą podstawy prawnej roszczenia zgłoszonego w pozwie grupowym na: sprzeczność art. 23 Ustawy zmieniającej w zakresie w jakim zobowiązuje on OFE do umorzenia 51,5 % jednostek rozrachunkowych i przekazania tych aktywów do ZUS z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonego w Paryżu dnia 20 marca 1952 roku („Protokół Nr 1” oraz „EKPCz”) – szczegółowy opis podniesionej argumentacji prawnej znajduje się poniżej;
2. cofnięciem wniosku zgłoszonego w pozwie grupowym o zadanie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego w przedmiocie zgodności art. 23 Ustawy zmieniającej z art. 21 ust. 2, art. 31 ust. 2 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.

Sprzeczność Ustawy zmieniającej z art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

W piśmie z dnia 5 stycznia 2016 roku wskazaliśmy w szczególności, że przeniesienie środków z OFE na rachunek ZUS w wykonaniu dyspozycji art. 23 Ustawy zmieniającej jest sprzeczne z gwarancją prawa własności ustanowioną w art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności i jest formą wywłaszczenia w rozumieniu tego przepisu.

Środki zgromadzone w OFE stanowią własność/mienie w rozumieniu art. 1 Protokołu Nr 1 do EKPCz

Wobec szerokiego rozumienia prawa własności na gruncie Konwencji, uważamy że przedmiotem ochrony jest także ekspektatywa (uzasadnione oczekiwanie) wypłaty środków z OFE w formie świadczeń emerytalnych. Powód mógł się zasadnie spodziewać, że do czasu spełnienia przesłanek nabycia emerytury nie ulegną niekorzystnej zmianie przepisy dotyczące prawa do emerytury. Środki zgromadzone (w formie obligatoryjnych składek) przez Powoda w OFE i prawo do ich wypłaty w formie emerytury, tworzą prawo własności.

Pozbawienie Powoda własności

Przeniesienie części środków zgromadzonych na rachunku członków OFE – Powodów w na rachunek wskazany przez ZUS stanowi przejęcie przez władzę publiczną własności Powodów. W wyniku wejścia w życie art. 23 Ustawy zmieniającej doszło do nieuprawnionej ingerencji ustawodawcy w sytuację majątkową Powodów (wywłaszczenia).

Pozbawienie Powoda własności nie nastąpiło zgodnie z ograniczeniami z art. 1 zd. 2 Protokołu nr 1 do EKPCz

Konsekwencją art. 23 Ustawy zmieniającej stanowiącej podstawę czynności przeniesienia na rachunek FUS i umorzenia środków na rachunku OFE jest sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi normami prawa międzynarodowego i tym samym nieważność na podstawie art. 58 § 1 k.c.

Zachęcamy do zapoznania się z wyciągiem ze złożonego przez Powoda - reprezentanta grupy w dniu 5 stycznia 2016 roku pisma przygotowawczego zamieszczonym w zakładce „Wyciągi z argumentacji prawnej”.